Przypisy i Marginalia #
Teza Piotra Borawskiego o tatarskim pochodzeniu naszego rodu #
1. Zobacz Piotr Borawski (1991a) “Szlachta Litewsko-Polska pochodzenia tatarskiego”, Przegląd Wschodni, tom 1, zeszyt 3. ↑
2. Słobodka – w której tak zwani Tatarowie Słobodcy mieli w roku 1669 nadal 8 koni i w której w XVII wieku istniał meczet tatarski – bezposrednio graniczyła z Szyłowszczyzną w której zamieszkiwali Taturowie. Status Tatarów zamieszkujacych Słobódkę różnił się zasadniczo od statusu który mieli ziemianie w księstwie słuckim. Pomimo to, fakt że w Słobódce żyli Tatarzy pokazuje nie tylko że w księstwie osiedlano Tatarów – co jest znane też z innych źródeł – ale że osadnictwo to miało miedzy innymi miejsce w tym samym rejonie księstwa w którym żyli Taturowie. Zobacz także Piotr Borawski, 1991, Tatarzy – ziemianie w dobrach Radziwiłłów XVI – XVIII w., Przegląd Historyczny 82/1, s. 48. ↑
3. Już w roku 1324 w rocznikach zakonu franciszkanskiego mozna bylo znaleźć zapisy sugerujace obecność Tatarów w Wielkim Księstwie Litewskim: “Bracia nasi wyprawili się celem głoszenia nauki Chrystusa w krainy litewskie, gdzie znaleźli cały naród pogrążony w błędach barbarzyńskich i oddany kultowi ognia, a miedzy nim Scytów, przybyszy z kraju jakiegoś chana, którzy w swoich modlitwach używają języka arabskiego.” Zobacz Stanislaw Kryczynski “Tatarzy Litewscy: Próba Monografii Historyczno-Etnograficznej”, Warszawa, 1938. ↑
4. Zobacz Jan Tyszkiewicz “Tatarzy”: “Najazdy Tatarów na Polskę – w roku 1241, na przełomie 1259/1260 i 1287/1288 – spowodowały duże zniszczenia i uprowadzenie jasyru. Nie było jeszcze mowy o żadnych formach osadnictwa czy okresowego pozostawania napastników. Walki Kazimierza Wielkiego z Tatarami na Rusi (do roku 1360) nie zmieniły sytuacji. Ale od roku 1358 w Wielkiej Ordzie rozpętała się długotrwała wojna domowa. Stronnicy pokonanych chanów, całymi rodami i z czeladzią, chronili się w Wielkim Księstwie Litewskim za zgodą wielkiego księcia Olgierda (1345–1377). Po bitwie na Kulikowym Polu w 1380 roku, wygranej przez księcia moskiewskiego Dymitra, kolejna grupa Tatarów osiedlona została przez Jagiełłę koło Połtawy. Wygnany z Ordy chan Tochtamysz przebywał ze stronnikami na Litwie w latach 1396–1399, wspomagając wyprawy księcia Witolda na Krym. Jego synowie przybyli na Litwę około 1409 roku. Najstarszy z synów, Dżelal-ed-Din, wziął udział w bitwie pod Grunwaldem. Liczba wojowników tatarskich uczestniczących w bitwie, dawnych i nowych przybyszy, świadczy, że w Wielkim Księstwie Litewskim mieszkało wówczas co najmniej półtora tysiąca muzułmanów. Rozkwit osadnictwa tatarskiego przypadł tutaj na czasy rządów księcia Witolda (1401–1430) i Kazimierza Jagiellończyka (1440–1492).” Zobacz także Jan Tyszkiewicz (1989): “Tatarzy na Litwie i w Polsce”, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ↑
5. W roku 1455, Sajid Ahmada I, chan Wielkiej Ordy, został pobity przez chana krymskiego Hadżi Gireja przy przeprawie przez Dniepr, uciekł na Ruś Litewską i wraz z częścią swojej świty dotarl do Kijowa, którym w owym czasie rządził Semen Olelkowicz, najstarszy syn Aleksandra Olgierdowicza, który otrzymał księstwa kopylskie i słuckie na przełomie XIV i XV wieku i jest uważany za protoplastę rodu Olelkowiczów-Słuckich. (Zobacz Długosz, J. (2004). Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego (Księga XII). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.) Podczas gdy sam Sajid Ahmad został wkrótce potem internowany i przewieziony do Kowna, znaczniejsi murzowie Sajid Ahmeta zostali rozdzieleni pomiędzy panów litewskich i ulokowani w ich majątkach – i tak np. tatar Jakimchoża został umieszczony u Michała Olelkowicza gdzieś w Kopylu czy Słucku. (Zobacz Jan Tyszkiewicz (1989): “Tatarzy na Litwie i w Polsce”, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, strona 133 i 161.) Podczas gdy najznaczniejszych murzów Sajid Ahmeta rozdano wśród panów litewskich, reszta ordyńców Sajid Ahmeta została w Kijowie którym jako namiestnik w 1455 rządził kniaź Semen Olelkowicz. Nie jest do końca jasne co się stało z tą grupą Tatarów – nazywaną później “semenowymi ludźmi” – kiedy w roku 1470 wraz ze śmiercią Semena Olelkowicza skończyły się ostatecznie rządy Olelkowiczów w Kijowie i Pińsku i Olelkowiczowie zachowali tylko swoje rodowe posiadłości: Kopyl i Słuck. (Księstwo pińskie Semena Olelkowicza po jego śmierci, przywilejem z 27 kwirtnia 1471 roku zostało przekazane księżnej Marri Gasztołd, wdowie po Semenie Olelkowiczu.) K. Grygajtis w pracy Rozwój osadnictwa tatarskiego w Wielkim Księstwie Litewskim do końca XV wieku przedstawia opinie różnych historyków co do losów tych ludzi. Podczas gdy Jan Tyszkiewicz w książce Tatarzy na Litwie i w Polsce domniemywa, że ci „semenowskie ljudi” osiedli na ziemi kijowskiej na stałe, inni historycy wysunęli przypuszczenie, że przynajmniej część tych Tatarów nie przeszła od razu do osiadłego trybu życia i przeniosła się wraz z Olelkowiczami do księstwa słuckiego zasiedlając poleskie pustki. Wsród tych ostatnich jest też Piotr Borawski, który miedzy innymi zaznacza tradycje zasiedlania pustek w księstwie słuckim jeńcami ordynackimi oraz udokumentowany fakt że wielu bojarów ruskich razem z Olelkowiczami opuściło Kijowszczyznę. (Na Litwie już za czasów wielkiego księcia litewskiego Witolda istniała tradycja osiedlania jeńców tatarskich. W przeciwieństwie do Tatarów przybywających na Litwę dobrowolnie, prawo wolności wyznania nie zawsze dotyczyło jeńcow tatarskich – już przed rokiem 1418 zdarzały się przypadki, że jeńców przymusowo chrzczono, a następnie osiedlano na roli. Źródło: P. Borawski, “Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej,” Warszawa, 1986, s. 32. Jeżeli chodzi o przesiedlanie bojarów z Kijowszczyzny zobacz Piotr Borawski “Tatarzy w dawnej Rzeczpospolitej,” Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Warszawa, 1986, s. 69.) Sam Grygajtis, zaznaczając niestabilne stosunki na graniczącej z tatarskim stepem Kijowszczyźnie, podziela stanowisko, że prawdopodobnie Tatarzy Semena Olelkowicza nie zostali na Kijowszczyźnie. (Zobacz: Krzysztof Grygajtis (2003) “Rozwój osadnictwa tatarskiego w Wielkim Księstwie Litewskim do końca XV wieku”, Piotrkowskie Zeszyty Historyczne 5, 95-151, strona 101.) ↑
6. Jan Tyszkiewicz (1989): “Tatarzy na Litwie i w Polsce”, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, strona 161. ↑
7. Zobacz Piotr Borawski (1986), “Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej”, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. ↑
8. Zobacz Stanislaw Kryczynski “Tatarzy Litewscy: Próba Monografii Historyczno-Etnograficznej”, Warszawa, 1938, strona 23. ↑
9. Zobacz Stanisław Dziadulewicz „Herbarz rodzin tatarskich w Polsce,” Wilno, 1929, s. 413. ↑
10. W dokumentach majętności starzyckiej z roku 1646 zarówno Leniewicze jak i Korzunowie nie występują w spisie “Ziemianie w Hrywcu mieszkający” lecz są wymienieni osobnie jako “Boiarowie Korzuny” i “Boiarowie Leniewicze”. Każda z tych rodzin miała jednego konia. W inwentarzu z roku 1669 konie Korzunów i Leniewiczów są wymienieni jako część większej okolicy ziemiańskiej Hrywiec, która teraz ma nie 8 koni (dokładnie 44 włoki) jak w roku 1646, a 17 koni. Koń Korzunów w tym spisie jest częścią zaścianku Leniewicze który można odnaleźć na historycznych mapach, co pozwala nam stwierdzić, gdzie żyli Korzunowie. (Leniewicze ziemie tę otrzymali w roku 1644 - kopia przywileju AGAD 1_354_0_23_t.159 p.2_0103.jpg) W inwentarzu z roku 1686 koń Korzunow jest opisany jako leżący w Ząbłociu. ↑
11. Piotr Borawski (1991), “Tatarzy-ziemianie w dobrach Radziwiłłów (XVI-XVIII w.), Przegląd Historyczny 82/1, 33-49 Borawski zaznacza, że. Także Witold Sienkiewicz (1979)“Kilka uwag o udziale szlachty w powiecie nowogrodzkim,” Przegląd Historyczny 70/3. ↑
12. Były to nazwiska Branowicki, Ćwirko, Drobysz (Drobyszewicz), Duszewski, Dziakowicz, Filozofowicz, Grzybowski, Jarmolicki, Jaźwiński, Karpowicz, Korbut, Korzun, Lichodziejewski (Lichodzieiewski), Łuniewski, Markiewicz, Matysewicz, Mozeyko, Nikonowicz, Okulicz, Osiejowski, Ostrejko (Ostreyko), Pawłowicz, Potrzebicki, Puciata, Romanowski, Rusakowicz, Szczesnowicz, Tatur (Taturowicz), Wierzbicki, Zgłobicki, Zubowicz i Zubrycki. ↑
13. Zobacz wpis o Szczesnowiczach w Stanislaw Dziadulewicz “Herbarz rodzin tatarskich w Polsce,” 1929, Wilno. ↑
14. Zobacz wpis o Szczesnowiczach w Stanislaw Dziadulewicz “Herbarz rodzin tatarskich w Polsce,” 1929, Wilno. ↑
15. Рафаэль Гареев, “От скифо-саков до татар”, Lambert Academic Publishing, 2015. ↑
16. “Региональное языковое сознание коми, русских, татар: проблемы взаимовлияния” под редакцией Н.В. Уфимцева, москва 2017. ↑
17. Zobacz Ш.Ш. САГАУТДИНОВ “ТАТАРСКИЕ ИМЕНА происхождение, значения, примеры,” АЛМАТЫ, 2011. ↑
Zaścianek Taturowszczyzna #
18. Zobacz AGAD 1_354_0_25_4070. ↑
19. Inwentarz ksiestwa kopylskiego z roku 1734. ↑
20. W starożytnym jezyku tatarskim słowo Tatu znaczy razem, w przyjaźni, miłości i harmonii. Jest szereg starożytnich imion tatarskich zaczynających się słowem Tatu, tak jak np. Tatubaj (słowo baj oznacza bogatego właściciela lub wpływowa osobę), Tatubek (słowo bek oznacza “pan”) lub Tatuchan. Jeżeli nazwa Taturowszczyzna pochodziłaby od naszego nazwiska to fakt, że w Taturowszczyzna była nazywana Tautorowszczyzną sugeruje że nazwisko Tatur mogło także być spolszczonym połączeniem słów Tau i Tur. W starożytnym języku tatarskim słowo Tau znaczy góra, górzysty, duży lub wysoki jak góra zaś słowo Tur oznaczyło żywy. Zobacz Ш.Ш. САГАУТДИНОВ “ТАТАРСКИЕ ИМЕНА происхождение, значения, примеры,” АЛМАТЫ, 2011. ↑
21. AGAD 1_354_0_23_t.160 p.1_0167-170. ↑
Wczesna historia rodu w książce Anatola Steckiewicza-Czeboganowa #
22. Zobacz Стецкевич-Чебоганов А.В. , Я – сын Ваш: Некрашевичи герба «Любич», Татуры герба «Донброва», Севрюки герба «Курч», Керножицкие герба «Юноша», Моствиловичи герба «Доленга» (Летопись белорусской шляхты), Минск, Белорусская Православная Церковь, 2012, 592 stron, ISBN 978-985-511-470-4. ↑
23. Jeżeli chodzi o drzewa geologiczne, poza niezależnymi źródłami – takimi jak np. spisy parafialne – zostały użyte wypisy z ksiąg kościelnych złożone w ramach legitymacji szlachectwa oraz spisy szlachty sporządzone przez deputacje szlacheckie. ↑
24. Ponieważ wojsko szlacheckie w tym czasie praktycznie nie funkcjonowało, można przypuszczać ze urząd ten był nieco nominalnym. ↑
25. Zobacz Стецкевич-Чебоганов А.В. , Я – сын Ваш: Некрашевичи герба «Любич», Татуры герба «Донброва», Севрюки герба «Курч», Керножицкие герба «Юноша», Моствиловичи герба «Доленга» (Летопись белорусской шляхты), Минск, Белорусская Православная Церковь, 2012, 592 stron, ISBN 978-985-511-470-4. ↑
26. W prośbie Chryzostoma Tatura złożonej w roku 1835 do deputacji wywodowej wymienione jest “starostwo breznickie”. Złożone wypisy z ksiąg nowogródzkich nie są bardzo czytelne. ale wydaje się że tam raczej mamy “starostwo Brzeznickie”. Istniało starostwo brzeźnickie, leżące na terytorium województwa sieradzkiego, na pograniczu ziemi sieradzkiej i krakowskiej, na obszarze powiatu radomszczańskiego. W skład starostwa wchodziły: miasteczka Brzeźnica, Stara Brzeźnica i Pajęczno oraz wsie: Dworszowice, Dupice (Dubidze), Kruplin, Gajęcice, Majdy, Wąsosze, Trzepcza, Siedlec, Dylów oraz Bętków (Bądków). ↑
27. Zobacz, Urszula Augustyniak “Historia Polski 1572-1795,” Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014. ↑
28. Zobacz Andrzej Zajączkowski “Szlachta Polska”, Warszawa, 1993, strona 103. ↑
29. W roku 1828 wprowadzając wymóg przesyłania do petersburskiej Heroldii kopii protokołów deputacji ze szczegółowymi informacjami o dokumentach, w oparciu o które nastąpiło uznanie szlachectwa. Procedura ta odtąd miała dotyczyć wszystkich osób ubiegających się o uznanie szlachectwa. Była to fundamentalna zmiana gdyż przed rokiem 1828 nie istniała konieczność wywodzenia szlachectwa przed Heroldią i dowody szlachectwa wyjątkowo rzadko trafiały w ręce jej urzędników – legitymację w ogromnej większości przypadków kończono na wpisie do gubernialnej księgi szlachty. Zobacz Jolanta Sikorska-Kulesza “Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Bialorusi w XIX wieku”, “Ajaks”, 1995, strona 19. ↑
30. Zobacz Jolanta Sikorska-Kulesza “Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Bialorusi w XIX wieku”, “Ajaks”, 1995, strona 67-68. ↑
31. Zobacz S. Dumin i S. Gorzynski “Spis Szlachty Wylegitymowanej w Gubernii Grodzienskiej, Minskiej, Mohylewskiej, Smoleńskiej, i Witebskiej,” Warszawa, 1992. ↑
32. Zobacz Jolanta Sikorska-Kulesza “Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Bialorusi w XIX wieku”, “Ajaks”, 1995,, s. 75. ↑
33. Ciekawym przykładem może być tutaj kariera wojskowa Leona Tatura, który według książki Anatola Wasiliewicza Steckiewicza-Czeboganowa miał być wnukiem pułkownika rajtarskiego i skarbnika orszańskiego Bazylego Tatura oraz przodkiem niemal wszystkich innych osób pojawiających się w wywodach z lat 1802 i 1808. W wywodzie z 1808 roku, w którym Leon Tatur występuje jako protoplasta, nie wspomniano żadnych funkcji ani stopni wojskowych związanych z jego osobą. Według dokumentów złożonych w 1835 roku Leon służył w wojsku litewskim i posiadał stopień majora. Natomiast według dokumentu, o którym wiemy, że musiał być złożony później — ponieważ nie figuruje wśród materiałów wymienionych w 1835 roku — Leon miał już rangę pułkownika. Zastanawiający jest fakt, że w roku 1808 o tej błyskotliwej karierze wojskowej Leona Tatura jeszcze nikt nic nie wiedział. Można także zastanawiać się czy “awans” Leona Tatura z majora na pułkownika nie był związany z faktem, że w połowie XIX wieku władzę rosyjskie podwyższyły “poprzeczkę” i odtąd by otrzymać dziedziczne szlachectwo był potrzebny stopień pułkownika lub wyższy. (Zmiany w połowie XIX wieku są opisane w S. Dumin i S. Gorzynski “Spis Szlachty Wylegitymowanej w Gubernii Grodzienskiej, Minskiej, Mohylewskiej, Smoleńskiej, i Witebskiej,” Warszawa, 1992.) ↑
34. Zobacz S. Dumin i S. Gorzynski “Spis Szlachty Wylegitymowanej w Gubernii Grodzienskiej, Minskiej, Mohylewskiej, Smoleńskiej, i Witebskiej,” Warszawa, 1992. ↑