Przypisy i Marginalia #

Taturowie w księstwie słuckim w XVI i XVII wieku #

1. W gramocie wielkiego księcia litewskiego Aleksandra z 1499 r. wymienione są najbardziej znaczące punkty księstwa słuckiego: miasto Słuck, dwory Iwań, Pohost i Omhowicze, miasto Kopyl, dwory Basławce, Syrowatczyce, Staryca, Cimkowicze, Skiepiew, Stare Sioło. (Źródło: Anita Klecha, 2017, “Księstwo słuckie do końca XVI wieku”, Rocznik Bialskopodlaski, Tom XXV.) Wielkość księstwa sprawiała, że było uważane za jednostkę administracyjną odpowiadającą trzem pozostałym powiatom woj. nowogródzkiego pomimo, że formalnie aż do czasu Sejmu Wielkiego kiedy został utworzony powiat słucki wchodziło w skład powiatu nowogródzkiego. (Źródło: Mariusz Kowalski, “Ksiestwa Rzeczypospolitej: Państwo magnackie jako rejon polityczny”, PAN IGiPZ, Warszawa, 2013, s. 147.) ↑

2. Aleksander “Olelko” Włodzimieżowicz, protoplasta rodu Olelkowiczów-Słuckich – otrzymał księstwo kopylskie pod koniec XIV wieku, a księstwo słuckie na początku XV stulecia. W miarę rozwoju miasta Słucka za czasów Olelki, księstwo zaczęto nazywać słucko-kopylskim, a następnie słuckim, co wiązało się z przeniesieniem ośrodka władzy do tego miasta. Sami Olelkowicze-Słuccy w XVI wieku używali tytułu „z Bożej Łaski Ksiaże Słucki” i powszechnie byli nazywani „książętami słuckimi”. Termin „księstwo słuckie” był więc często używany w stosunku do całej wschodniej części województwa nowogrodzkiego którą władali ze zamku słuckiego Olelkowicze, w tym Kopyl i ziemie księstwa kopylskiego pomimo, że pod względem formalnym w momencie zawarcia Unii Lubelskiej w roku 1596 zarówno Kopyl jak i Słuck nadal mieli status księstwa (zob. M. Kowalski „Ksiestwa i książęta w systemie ustrojowym Rzeczypospolitej Obojga Narodów”). Radziwiłłowie birżańscy którzy w roku 1600 odziedziczyli Kopyl i Słuck, używali oba tytuły książęce. (Znany z „Potopu” H. Sienkiewicza Boguslaw Radziwiłł np. używał tytułu „ksiaże z Birż na Dubinkach, Słucku y Kopylu”.) ↑

3. AGAD 1_354_0_25_4069_0043. ↑

4. Obszary otrzymane przez Urbana Ostreyko wspomniane powyżej razem z ziemiami, które Ostrejkowie otrzymali poprzednio od Jana Symeona Olelkowicza, później tworzyły zaścianek Ostrejki znajdujacy sie w bezposrednim sąsiedztwie późniejszego zaścianku Tatury i sąsiadującej z nim Szyłowszczyzną. ↑

5. Zobacz “Indagacye i Werifikacye w Zaściankach Nieświeskich tak Gruntów jakoteż Szlachectwa” z roku 1736 i 1737, Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, Sygnatura: 1/354/0/15/T21/pl.3. ↑

6. Inwentarz majetnosci Starzyckiej z roku 1646 znajduje się w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi. ↑

7. Zobacz, np. A. Hryckiewicz (Грицкевич А.) П. Хозяйственное и правовое положение военно-служилого населения в Слуцком княжестве в XVI–XVIII вв., w: Ежегодник по аграрной истории Восточной Европы. 1962 г. Минск, 1964. С. 242–253. ↑

8. Zobacz, np. A. Hryckiewicz (Грицкевич А.) П. Хозяйственное и правовое положение военно-служилого населения в Слуцком княжестве в XVI–XVIII вв., w: Ежегодник по аграрной истории Восточной Европы. 1962 г. Минск, 1964. С. 242–253. Podobne sądy zamkowe istniały także w innych wielkich posiadłosciach magnackich. ↑

9. Gramota wielkiego księcia litewskiego Aleksandra z 1499 r. wymienia najbardziej znaczące punkty księstwa słuckiego: miasto Słuck, dwory Iwań, Pohost i Omhowicze, miasto Kopyl, dwory Basławce, Syrowatczyce, Staryca, Cimkowicze, Skiepiew, Stare Sioło. (Źródło: Anita Klecha, 2017, “Księstwo słuckie do końca XVI wieku”, Rocznik Bialskopodlaski, Tom XXV.) Można przypuszczać, że wymieniona Staryca to właśnie Starzyca. Na ile bardziej na północ sięgało księstwo w roku 1499 nie jest jasne. Według Anity Klechy największy rozrost księstwa nastąpił za panowania Jerzego I Olelkowicza, który uzyskał pozwolenie na kupno nowych ziem od króla Zygmunta I w latach 1533-1540 i nie cofał się również przed zagrabianiem dóbr bojarskich. (Źródło: Anita Klecha (2017) “Księstwo słuckie do końca XVI wieku,” Rocznik Bialopodlaski XXV.) ↑

10. To że Szyłwoszczyzna miała wspólną granice z koniem Taturów w Hrywcu wiemy z inwentarza majętności starzyckiej z roku 1686 który zawiera “pomiary” różnych koni. (Zobacz AGAD 1_354_0_25_4069.). ↑

11. AGAD 1_354_0_25_4070. ↑

12. W Szyłowszczyźnie, według inwentarza starzyckiego z roku 1646, Wasil (Bazyli) Tatur miał 1/3 konia (czyli 1 2/3 włók), a Jan Tatur, Andrey Tatur, Kosciuk (Konstanty) Tatur i Omelian (Emilian) Tatur każdy po 1/6 konia (5/6 włoki). ↑

13. Wskazówek, że Taturowie żyli na tych ziemiach od dawna jest wiele, W inwentarzu starzyckim z roku 1686 znajdujemy kopie dokumentu z roku 1679 (AGAD 1_354_0_25_4069_0040) dotyczący praw niejakich Tryhubowiczów w których występuje szereg Taturów zaświadczających ze dziadkowie owych Tryhubowiczow już praw ziemiańskich zażywali i że Tryhubowiczowie “od lat siedemdziesieciu y wiecej” w Hrywcu mieszkali. ↑

14. Zobacz AGAD 29_630_0_1.20_52_75_36430437. ↑

15. Zobacz AGAD 1_354_0_25_4069_0035. Wpisy w “Verificatja Ziemian Starzyckich” można podzielić na 4 kategorie: (i) wpisy stwierdzające ze dane osoby nie są ziemianinami (np. “Piotr Siekierycki Panien Nieswieskich poddany”) albo prawdopodobnie nie są ziemianinami (np. “Andrzej Kasparowicz twierdzili ze mieszczanin z Swierina”); (ii) wpisy stwierdzające ze dane osoby prawdopodobnie są ziemianinami ale status nie jest do końca jasny (np. “Mikołaja Samuela y Bazyla Korzunów za ziemian powiadali”) (iii) wpisy sugerujące ze dane osoby przeszły weryfikację i zostały uznane za ziemian (np. “Osiejowskich za Ziemian uznali”, “Samuel Lazowski Copia Prawa ukazywał”, “Jan Ćwirko pod Nieswiezem krewnych ma, za Ziemianina przyznali”) (iv) wpisy kategorycznie stwierdzające ze dane osoby są ziemianinami bez wspomnienia jakiejś weryfikacji albo dowodów (np. “Tatarowiczowie ziemianie wszyscy”, “Demjan, Jan Tatarowiczowie, Jan Karpowicz ziemianie dawni”). Wszyscy wspomniani Taturowie/Taturowiczowie są w tej (iv) kategorii. ↑

16. AGAD 1_354_0_23_t.159 p.2_0045. ↑

17. Zobacz AGAD 1/354/0/23_t.160/20p.1 Kleszowo miało 60 wlók co odpowiadało 12 “koniom”. Do Stefana Tatura należała cześć konia Tatarzyckich a do Alexandra Tatura cześć konia Klichnowskich. ↑

18. W inwentarzu z roku 1686 dwa konie Taturow w Hrywcu są określane jako konie Hryhorowicz Taturowiczów albo konie Hrehorowicz (pierwszy i drugi). Dokument zamieszczony w inwentarzu starzyckim z roku 1686 (AGAD 1_354_0_25_4069_0035) zawiera wypis z ksiąg sądów duchownych z roku 1686 w których wymieniony jest dokument z roku 1620 w której do parafii starzyckiej są suplikowane: Staryca, Słoboda, Melec, wieś Hrywiec, Boiarowie Hryhorow, Rusaki y Sieło Dobieży. Jaki dokładnie był związek Taturowiczow z Hryhorowiczami niesiemy. ↑

19. Zaścianek Taturowicze występuje w inwentarzu starzyckim z roku 1669, Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów w Warszawie, Sygnatura 1/354/0/25/4068. ↑

20. Także zgodny z tą hipotezą jest fakt, że zaścianek w XVII wieku jest określany zarówno jako “zaścianek Tatury” jak i jako “zaścianek Taturowicze” w zależności od tego czy w danym dokumencie używano nazwisko Tatur czy Tatarowicz. ↑

21. Dwa konie Hryhorowicz Taturowiczów w Hrywcu które tworzyły późniejszy zaścianek Tatury według dokumentów z roku 1696 były ograniczone z jednej strony “ścianą od rzeki Wyni, zostawiając grunta miasteczka Słobódki polewej stronie do kopca z Swinka”, “sciana od kopca z Swinka do Rzeki Łoszy” i “ścianą do rzeki Wyni prostym trybem”, “a czwarta ścianą rzeka Wynia Graniczy”. (Źródło: Archiwum Główne Akt Dawnych, 1_354_0_25_4070) Wspomniana Świnka jest widoczna na mapie i była częścią traktu Kopylskiego księstwa słuckiego. Wspomniane “grunta miasteczka Słobódki” to prawdopodobnie Szyłowszczyzne która administracyjnie nie należała do większej okolicy ziemiańskiej o nazwie Hrywiec i w różnych dokumentach była administracyjnie związana z miasteczkiem Słobodka. ↑

22. AGAD 1_354_0_25_4068, AGAD 1_354_0_25_4069, dodaj 1646. ↑

23. W inwentarzu z roku 1686, także ten sam koń – koń tu określa 5 włók ziemi – w jednym miejscu jest nazwany koniem Hryhoronicz Taturowiczow a w innym koniem Hrehoronicz Taturów. ↑

24. Zobacz AGAD 1_354_0_25_4069_0034 i AGAD 1_354_0_25_4068_0010. ↑

25. Piotr Borawski (1991), “Szlachta Litewsko-Polska pochodzenia tatarskiego”, Przegląd Wschodni, tom 1, zeszyt 3. ↑

26. Zobacz Стецкевич-Чебоганов А.В. , Я – сын Ваш: Некрашевичи герба «Любич», Татуры герба «Донброва», Севрюки герба «Курч», Керножицкие герба «Юноша», Моствиловичи герба «Доленга» (Летопись белорусской шляхты), Минск, Белорусская Православная Церковь, 2012, 592 stron, ISBN 978-985-511-470-4. ↑

Osadnictwo w księstwie nieświeskim w XVIII wieku #

27. Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, Sygnatura: 1/354/0/15/1/37. ↑

28. Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, Sygnatura :1/354/0/15/14. ↑

29. Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, Sygnatura: 1/354/0/15/t.21/pl.3. ↑

30. Zobacz “Indagacye i Werifikacye w Zaściankach Nieświeskich tak Gruntów jakoteż Szlachectwa” z roku 1736 i 1737, Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, Sygnatura: 1/354/0/15/T21/pl.3. ↑

31. Edward Woyniłłowicz “Wspomnienia 1847-1928, część pierwsza”, Komitet Uczczenia s.p. Edwarda Woyniłłowicza, Wilno, 1931. ↑

32. Zobacz A. Zajaczkowski “Szlachta Polska. Kultura i Struktua”, Semper, Warszawa, 1993, strony 46-48. ↑

33. Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, Sygnatury: 1/354/0/5/16153, 1/354/0/5/16154, 1/354/0/21/T23, 1/354/0/21/T24. ↑

34. Zobacz AGAD 1_354_0_21_T24. ↑

35. Zobacz AGAD 1_354_0_15_t.21 pl.3_0003. Z zapisu dowiadujemy się, że Tomasz Lieniewicz przybył z Hrywca 25 lat temu – a więc około roku 1710 i pokazywał dokumenta szlachectwa swego. ↑

36. Samuel I Filon - 1_354_0_15_t.21 pl.3_0025. Filon z zascianku Zabołocie. Produkowali dokumenty szlachectwa swego. – Zabłocie w XVII wieku także było częścią większej okolicy ziemiańskiej Hrywiec. ↑

37. Zobacz AGAD 1_354_0_15_t.21 pl.3_0013.jpg. W dokumencie czytamy, ze Adam Ostreyko jest starożytnim ziemianinem który przybył z Słuczyzny, z zaścianku Szydłowca i produkował dokumenta szlachectwa swego. Także jest inny Ostryko z przybyły ze Szydłowca z Słuczyzny w 1_354_0_15_t.21 pl.3_0015. Gdzie dokładnie był ten zaścianek niewiemy ale Ostreykowie także żyli w zaścianku Ostrejko, który również w XVII wieku był częścią większej okolicy ziemiańskiej nazywanej Hrywiec. ↑

38. Inwentarz księstwa Kopylskiego z roku 1744 (niez-sygnatura 694/2/3676) wymienia w Rymie Stefana i Kondrata Taturowicza. (W inwentarzu występuje zarówno Kondrat Tatur jak i Kondrat Taturowicz, ale można przypuszczać ze to ta sama osoba.) Według inwentarza księstwa Kopylskiego z roku 1693 (niez-sygnatura 27/6/2) Taturów w Rymie w roku 1693 jeszcze nie było. ↑

39. Rolle chorągwi ziemiańskich z roku 1769 są zorganizowana według zaścianków i pozwalają zobaczyć w których zaściankach księstwa słuckiego żyli w owym czasie Taturowie. Znajdujemy w nich następujących Taturów: (1) Jakub Tatur i Paweł Tatur z zascianku Jazwiny (chorągiew słucka, włość Wyznieńska); (2) Samuel Tatur z zascianku Zabieły (chorągiew kopylska, włość Hreska); (3 ) Heronim Tatur, Symon Tatur i Stefan Tatur z zascianku [[zasc Hrywiec]] (chorągiew kopylska, włość Hreska). (Jeżeli chodzi o osoby z zaścianku Hrywiec, można przypuszczać że przynajmniej część z nich to osoby z zaścianku Tatury ponieważ – w przeciwieństwie do zaścianków Czerniczne, Ostrejki, Korzuny i innych zaliczanych niegdyś do większej okolicy ziemiańskiej Hrywiec – Tatury nie występują oddzielnie w spisie.) Role z roku 1768 wydają się w miarę zgodne. W nich w “kapralstwie Hrywieckim” wymienieni są Teodor, Symon i Samuel Tatur, w “kapralstwie Szulakowskim” występuje Samuel Tatur, a w “kapralstwie Jazwinskim” obok Jakuba i Pawła Tatura występują tym razem jeszcze Mikołaj Tatur, Jan Tatur i Andrzej Tatur. Zobacz AGAD 1_354_0_7_593_14_56548631, 1_354_0_7_593_18_56548634. Informacje które zaścianki służyły w jakiej chorągwi można znaleźć w Rewizji Ziemian Konnej Służby z roku 1738, AGAD 1_354_0_23_t.160 p.1_0167-170. ↑

40. Zgodny z tą hipotezą jest wspomniany w wywodzie proces z niejakim Mackiewiczem. Pomimo, że Heronim Tatur występuje w wywodzie jako protoplasta, wywód nie wspomina żadnych jego synów. ↑

41. Zobacz Adam Boniecki, “Herbarz Polski Część 1, tom 5”, Warszawa 1902. ↑

Taturowie pod rządami carskimi w XIX wieku #

42. Dziennik Powszechny Nr. 75 z 17. Marca 1836 “Dokończenie Listy byłych właścicieli w Wileńskiej Gubernii, których majątki na nowo zostały skonfiskowanowane”. Na liście tej występuje tez wyżej wymieniony Onufry Tatur. ↑

43. Zobacz Feliks Wrotnowski “Zbiór pamiętników o powstaniu Litwy w r. 1831” ↑

44. źródło: wikipedia wpis o Łużkach. ↑

45. Матвейчык Д. Ч. Удзельнікі паўстання 1863–1864 гадоў: біяграфічны слоўнік (паводле матэрыялаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі). Мінск, 2016. ↑

46. Горбачева О.В. “ССЫЛЬНЫЕ 1863–1864 гг.” w “АРХІВАРЫУС :Зборнік навуковых паведамленняў і артыкулаў Выходзіць з 2001 года”, Выпуск 5, Minsk 2007 ↑

47. Możliwe ze to syn Adama Tatura, syna Wincentego, brata Zacharego, który wraz z synami został zesłany. Jeżeli tak, to może Hilary z Sucina, który był synem Wincentego był właśnie synem tego Wincentego. ↑

48. Матвейчык Д. Ч. Удзельнікі паўстання 1863–1864 гадоў: біяграфічны слоўнік (паводле матэрыялаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі). Мінск, 2016. ↑

49. Матвейчык Д. Ч. Удзельнікі паўстання 1863–1864 гадоў: біяграфічны слоўнік (паводле матэрыялаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі). Мінск, 2016. ↑

50. Timothy Snyder, “The Reconstruction of Nations,” rozdział pierwszy. ↑

51. Porównanie polskich tradycji z tradycjami rosyjskimi można znaleźć w A. Zajaczkowski “Szlachta Polska. Kultura i Struktua”, Semper, Warszawa, 1993. ↑

52. W historiografii Wielkiego Księstwa Litewskiego do. drobnej szlachty zwykło się również zaliczać najuboższych właścicieli ziemi z poddanymi. Udział tak szeroko rozumianej grupy w stanie szlacheckim sięgał 90% i utrzymywał się na tym poziomie w ciągu ostatnich dwóch stuleci istnienia Rzeczypospolitej. Zobacz “Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Bialorusi w XIX wieku”, Jolanta Sikorska-Kulesza, s. 10. ↑

53. Zobacz “Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Bialorusi w XIX wieku”, Jolanta Sikorska-Kulesza, s. 47. ↑

54. Zobacz “Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Bialorusi w XIX wieku”, Jolanta Sikorska-Kulesza, s. 53. ↑

55. Zobacz “Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Bialorusi w XIX wieku”, Jolanta Sikorska-Kulesza, s. 53. ↑

56. Zobacz “Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Bialorusi w XIX wieku”, Jolanta Sikorska-Kulesza, s. 51. ↑

57. S. Dumin,, S. Gorzynski (1992) “Spis Szlachty Wylegimitowanej w Guberniach Grodzieńskiej, Mińskiej, Mohylewskiej, Smoleńskiej i Witebskiej”, ARBOR DiG, Warszawa 1992. ↑

58. “Алфавитный список дворянским родам Минской губернии, внесенным в дворянскую родословную книгу по 1-е июля 1903 года”, Минскъ, Губернская Типография, 1903. ↑

59. Np. Kosma (Кузьма) Feliksowicz Tatur w okresie 1897-1903 był sektratarzem deputacji szlacheckiej Gubernii Mińskiej (Минскаго Дворянскаго Депутатскаго Собранія). Źródło: “Алфавитный список дворянским родам Минской губернии, внесенным в дворянскую родословную книгу по 1-е июля 1903 года”, Минскъ, Губернская Типография, 1903. ↑

60. Taturowie potwierdzeni decyzja z roku 1849 zostali wpisani do czesci VI, a Taturowie potwierdzeni decyzja z roku 1861 do czesci I gubernialnej księgi genealogicznej szlachty Mińskiej. W teorii, do księgi VI wpisywana szlachtę starożytna, która złożyła dowody szlachectwa sprzed roku 1685 a do księgi I szlachtę, której dowody szlachectwa sięgały nie więcej niż 100 lat wstecz od wydania Hramoty z 1785 roku. W praktyce, zwłaszcza w przypadku szlachty z gubernii mińskiej i wileńskiej, zjawiskiem częstym było potwierdzanie przez Heroldie petersburska wpisu do księgi I, niezależnie od tego jak daleko sięgała ascendacja. Powody tego zjawiska są wytłumaczone w S. Dunin i S. Gorzynski, “Spis Szlachty Wylegitymowanej w Guberniach Grodzienskiej, Mińskiej, Mohylewskiej, Smoleńskiej i Witebskiej”, Warszawa, 1992. ↑

61. W rolach choragwi ziemianskich ksiestwa kopylskiego i sluckiego z XVIII. w. znajdujemy wielu Taturow ktorzy nie pojawiaja sie wywodach z lat 1802 i 1808 i ktorych potomkowie prawdopodobnie ulegli deklasacji – przykladem moga tutaj np. byc wystepujacy w rollach choragwi ziemianskiej z roku 1759 Jakub Tatur, Mikolaj Tatur i Bazyli Tatur. ↑

62. Jeżeli chodzi o rejon puchowicki jest spis właścicieli ziemskich powiatu ichumenskiego z roku 1889. Według informacji z forum genealogicznych w spisie tym znajdujemy: 1. Taturowie - Adam, Bolesław i Eduard Nikodimowicze, szlachta, katolicy, Borki, puchowicki rejon (100) 2. Taturowie - Franciszek Stiepanowicz i Wiktor Adamowicz, szlachta, katolicy, folwark Podkamień, rejon Puchowicze (100) 3. Tatur Maciej Michajłowicz, szlachcic, prawosławny. Leonowicze, rejon Szacki (13) 4. Tatur Jan Pietrowicz, szlachcic, katolik. zaścianek Protasovshchizna, rejon szacki (35) 5. Tatur Wiktorij Pietrowicz, szlachcic, katolik, Podkosie, puchowicki rejon (30) 6. Tatur Karol Kazimirowicz, szlachcic, katolik, Podkosie, puchowicki rejon (20) 7. Tatur Franciszek Adamowicz, szlachcic, katolik, Podkosie, puchowicki rejon (19) 8. Tatur Jan Edwardowicz, szlachcic, katolik, Podkosie, puchowicki rejon 9. Tatur Iwan Waleryanowicz, szlachcic, katolik, Usochy, puchowicki rejon (15) 10. Tatur Anton Adamowicz (możliwe ze ten), szlachcic, katolik, Repiszcze, puchowicki rejon (20) 11. Tatur Franciszek Pietrowicz, szlachcic, katolik, zaścianek Protasowszczyzna, rejon szacki (35) 12. Tatur Franciszek Iwanowicz, szlachcic, katolik, Sucin, omielnianski rejon (32). ↑

Zbrodnie sowieckie lat 1929-1933 i 1937–1939 #

63. Zobacz T. Snyder “Bloodlands”, 2011, strona 27. ↑

64. Zobacz T. Snyder “Bloodlands”, 2011, strona 26. ↑

65. Kopia list jest dostepna pod base.memo.ru. Zobacz tez https://lists.memo.ru/index19.htm. ↑

66. Lista jest oparta na bazie danych Towarzystwa “Memorial”. Jezeli zrodlo nie jest zaznaczone w tekście, zródłem jest Białoruski “Memorial”. ↑

67. Poniewarz w imperium rosyjskim byl tylko jeden rod o nazwisku Tatur oficjalnie uznanych za szlachtę z zapisu “из дворян” – po polsku “z szlachty” – mozemy wnioskować, ze osoby te nalezaly do naszego rodu.. ↑

68. Timothy Snyder, “Bloodlands”, strona 82-83. ↑

69. Timothy Snyder, “Bloodlands”, strona 82-83. ↑

70. Serhij Plokhy “Lost Kingdom: The Quest for Empire and the Making of the Russian Nation”, 2017, rozdział 15. ↑

71. Zrodło: Stanislaw Maliszewski, Road from here to there, wspomnienia napisane przez wnuka wyżej wspomnianego Wladyslawa Tatur na bazie wypowiedzi jego matki Janiny Tatur. ↑

72. Źródło: rosyjskojęzyczna strona tatur.su, która także jest poświęcona naszemu rodowi. ↑

73. Źródła: Стецкевич-Чебоганов А.В. , Я – сын Ваш: Некрашевичи герба «Любич», Татуры герба «Донброва», Севрюки герба «Курч», Керножицкие герба «Юноша», Моствиловичи герба «Доленга» (Летопись белорусской шляхты), Минск, Белорусская Православная Церковь, 2012, 592 stron, ISBN 978-985-511-470-4 oraz rosyjskojęzyczna strona tatur.su, która także jest poświęcona naszemu rodowi. ↑

74. Źródła: Стецкевич-Чебоганов А.В. , Я – сын Ваш: Некрашевичи герба «Любич», Татуры герба «Донброва», Севрюки герба «Курч», Керножицкие герба «Юноша», Моствиловичи герба «Доленга» (Летопись белорусской шляхты), Минск, Белорусская Православная Церковь, 2012, 592 stron, ISBN 978-985-511-470-4 oraz rosyjskojęzyczna strona tatur.su, która także jest poświęcona naszemu rodowi. ↑

75. Źródła: Стецкевич-Чебоганов А.В. , Я – сын Ваш: Некрашевичи герба «Любич», Татуры герба «Донброва», Севрюки герба «Курч», Керножицкие герба «Юноша», Моствиловичи герба «Доленга» (Летопись белорусской шляхты), Минск, Белорусская Православная Церковь, 2012, 592 stron, ISBN 978-985-511-470-4 oraz rosyjskojęzyczna strona tatur.su, która także jest poświęcona naszemu rodowi. ↑

76. Źródło: Стецкевич-Чебоганов А.В. , Я – сын Ваш: Некрашевичи герба «Любич», Татуры герба «Донброва», Севрюки герба «Курч», Керножицкие герба «Юноша», Моствиловичи герба «Доленга» (Летопись белорусской шляхты), Минск, Белорусская Православная Церковь, 2012, 592 stron, ISBN 978-985-511-470-4. ↑

Druga wojna światowa i okres powojenny #

77. Bloodlands, Rozdial 4. ↑

78. Zobacz liste zrodel w wymieniona w V. Doenninghaus “‘Trojanisches Pferd’ für Stalin? Die Deportation nationaler Minderheiten in den 1930er Jahren”, strona 59. ↑

79. Wojtyło opisie podróż następująco: > Mimo palenia w piecyku w wagonie było bardzo zimno, gdyż między deskami ścian były szpary. Obtykano je kawałkami koca lub zniszczonych ubrań. Przy otworze w podłodze zrobiono zasłonę z koców, by umożliwić nieskrępowane wypróżnianie. Otwór zatykano wiechciem skręconym ze słomy. Żołnierze – konwojenci jechali w wagonie osobowym przyczepionym na końcu pociągu i grzali się przy takich samych piecykach. Z chwilą zatrzymania się pociągu wybiegali z wagonu, ustawiali się przy drzwiach, każda dwójka przy swoim wagonie i czekali na dalsze rozkazy. Bez rozkazu nie zrobili nic, nie chcieli słuchać próśb o otwarcie drzwi, by nabrać śniegu czy wody. Tam gdzie parowóz musiał uzupełniać wodę, dowódca pociągu zezwalał nabrać wody z pompy. Dwóch ludzi z każdego wagonu mogło wlać wody do czterech naczyń. Co kilka dni żołnierze wrzucali do wagonu jeden lub dwa zużyte podkłady kolejowe, kilka kawałków węgla, parę bochenków razowego chleba. Był to jedyny pokarm, jaki nam dawano przez cały czas podróży. … W dniach kiedy otwierano wagony na postojach poza osiedlami, konwojenci krzyczeli pytająco: „Miortwyje jest?”(czy są martwi?). Z wagonów, które zgłaszały taki fakt, wyciągano zmarłych i zagrzebywano w zaspach śniegu przy torach. Zmarłych było niemało, przeważnie dzieci, starcy i kobiety. Źródło: R. Wojtyło, 2009. “W tajgach Sybiru i na stepach Ukrainy.” Zesłaniec, nr. 4. ↑

80. R. Wojtyło, 2009. “W tajgach Sybiru i na stepach Ukrainy.” Zesłaniec, nr. 4. ↑

81. W dokumentach jest Барановичская обл., Столбцовский р-н, Колосов. Folwark jest widoczny mapach polskich z początku XX wieku. ↑

82. Zobacz V. Doenninghaus “‘Trojanisches Pferd’ für Stalin? Die Deportation nationaler Minderheiten in den 1930er Jahren”, strona 60. Niemców i Polaków przesiedlano do regionu Ałtaj w Siberii. ↑

83. Zrodło: Stanislaw Maliszewski, Road from here to there, wspomnienia napisane przez wnuka wyżej wspomnianego Wladyslawa Tatur na bazie wypowiedzi jego matki Janiny Tatur. ↑

84. J. Tucholski, “Mord w Katyniu”, Warszawa 1991. Zobacz tez https://szczecin.ipn.gov.pl/pl9/aktualnosci/94935,Etiudy-filmowe-Swiat-zgladzony-w-Katyniu.html. ↑

85. Timothy Snyder, “Bloodlands”, 2011 ↑

86. Timothy Snyder, “Bloodlands”, strona 404. ↑

87. Timothy Snyder, “Bloodlands”. Jak zaznacza Snyder, Białoruś, jeszcze bardziej niż Polska, przeszła społeczną dekapitację: najpierw NKWD wymordowało inteligencję jako szpiegów w latach 1937-1938, następnie sowieccy partyzanci wymordowali nauczycieli szkolnych jako niemieckich kolaborantów w latach 1941-1943. Mińsk został prawie wyludniony przez niemieckie bombardowania, ucieczkę uchodźców i cierpiacych głod, oraz przez Holokaust. ↑

88. Anne Applebaum, “Gułag: A History,” rozdział 19. ↑

89. Henryk Tatur urodził się 26.7.1913 w Zastarji w powiecie Mińskim jako syn Zygmunta Tatura i Fabianny z domu Soroko. Po rewolucji jego ojciec Zygmunt Tatur uciekł wraz z rodzina do Radomia. W konspiracji Henryk brał udział od roku 16.2.1942 roku jako Feliks Godlewski w randze kaprala. W AK był członkiem batalionu “Kilinski”, 8 kompania, 2 pluton. W czasie powstania warszawskiego walczył na Starym Mieście, kanałach i Śródmieście Północ. Dostał się do niewoli niemieckiej z numerem 103496. Po wyzwoleniu z niewoli przez Amerykanów został wcielony do Polskich Sil Zbrojnych i pełnił służbę we Włoszech, następnie przeniesiony do Edynburga. W 1947 roku powrócił do kraju (zarejestrowany w Punkcie Przyjęcia Gdańsk-Port Państwowego Urzędu Repatriacyjnego). Po powrocie ukończył studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, pracował w Instytucie Chemii Przemysłowej w Warszawie przy ul. Rydygiera, był autorem licznych patentów. Umarł 16.9.1978 roku w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie, ul. Młynarska 54/56/58. Źródło: www.1944.pl. ↑

90. Zobacz tez: https://oslobodenie.wbl.sk/Galeria-hrdinov.html. ↑

91. Zobacz Halavach, D. (2022), “Unsettling Borderlands: The Population Exchange and the Polish Minority in Soviet Belarus, 1944–1947,” East European Politics and Societies. ↑

92. Timothy Snyder “The Reconstruction of Nations,” rozdział 5. ↑