Historia rodu #

Taturowie pod rządami carskimi w XIX wieku #

Po rozbiorach Rzeczypospolitej Obojgu Narodów, ziemie na których żyli Taturowie znalazły się w Imperium rosyjskim.

Udział w powstaniu listopadowym #

O udziale Taturów w powstaniu listopadowym wiemy stosunkowo mało, znacznie mniej np. niż o ich udziale w powstaniem styczniowym.

Po upadku powstaniu listopadowym, w roku 1835, majątek Onufrego Tatura w Guberni Wileńskiej został skonfiskowany. ⁴² O Onufrym Taturze, synie Józefa wiemy ze w roku 1816 jako b. chorąży wojsk polskich, mieszkał w Wilnie razem z żoną Barbarą Jankowską. Do Wilna przybył z powiatu mińskiego. Syn Onufrego o imieniu Alojzy został 10. września 1811 roku ochrzczony w Wilnie. W roku 1835 majątek Onufrego w Gubernii Wileńskiej został skonfiskowany. Według spisów emigrantów po powstaniu listopadowym Onufry Tatur 8 sierpnia 1837 przebywał we Francji. Syn Onufrego o imieniu Alojzy przeniósł się do Polski gdzie w roku 1863 urodził się jego syn. Syn Alojzego wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i w wieku 93 lat zmarł jako Walter Tatur w St. Luis, w stanie Missouri.

13 kwietnia 1831 roku powstańcy przybyli do klasztoru ojców Pijarów w Łużkach, gdzie ojciec Adam Tatur sporządził akt konfederacji o przyłączeniu tych terenów do Polski. Również w tym klasztorze utworzono Komitet Powstańczy z Romualdem Podbipiętą na czele, którego sekretarzami zostali Michał Kurowski i tenże ojciec Adam Tatur. Dom szkolny zajęło powstanie na główna kwaterę. W pamiętnikach uczestników powstania znajduje się zapis ze “prezes komitetu Podbipięta, jego zastępca Brzozowski, i gorliwy ksiądz Tatur” po tym jak dostali się w ręce Murawiewa, gubernatora Mohilowa, “wycierpieli wszelkiego rodzaju męczarnie”. ⁴³ W 1832 roku majątek ziemski pijarów, jako fundusz kolegium wynosił 13 wiosek z 330 poddanymi. Rok później skasowano klasztor i zamknięto kolegium z 6 klasową szkołą. W 1835 roku kościół został opuszczony, a w 1840 roku erygowano parafię przy kościele popijarskim. ⁴⁴ Czy wyżej wspomniany ksiądz Adam Tatur należał do naszego rodu nie wiemy z pewnością.

Udział w powstaniu styczniowym #

Po upadku powstania styczniowego w roku 1864, wielu członków rodu zostało skazanych za udział w powstaniu albo pomoc powstańcom, pozbawionych praw szlacheckich i zesłanych do Syberii, a ich majątki zabrane: ^{45 46}

• Dominik Tatur z ojca Kazimierza, walczył w powstaniu, był wieziony w Mińsku, skazany na pozbawienie praw stanu, konfiskatę mienia rodziców (20 dziesięcin) i deportacje do Gubernii Tobolskiej.
• Hilary Tatur z ojca Wincentego (nie jest jasne czy chodzi tutaj o Wincentego ur 1773, którego inni synowie tez żyli w zaścianku Sucin), dworzanin powiatu ihumenskiego z okolicy Sucin został zesłany do gubernii Tomskiej wraz z zona Katarzyna, dziećmi Zygmuntem i Sabina oraz braćmi Feliksem, Ignacym, i Mikołajem. Nie jest jasne czy ten Hilary to ten sam co – wspomniany w innych źródłach – Hilary Tatur, który walczył w oddziale powstańczym, był wieziony w Łucku w Gubernii Wolińskiej oraz w Mińsku, potem deportowany do Gubernii Tomskiej, przy czym odziedziczony przez niego majątek (40 dziesięcin) został zasekwestrowany i sprzedany.
• Ignacy Tatur, dworzanin powiatu ihumenskiego z zascianku Podkamien, został zesłany z zona Franciszka, dziećmi Józefem, Józefina, Antonim, Paulina.
• Jan Tatur, dworzanin powiatu ihumenskiego został zesłany.
• Karol Tatur z ojca Kazimierza, dworzanin powiatu ihumenskiego z okolicy Podkosie zostal zeslany wraz z zona Marianna, dziećmi Janem, Wincentym, Kazimierzem i siostra Michalina.
• Maciej Tatur z ojca Antoniego-Aleksandra Dominikowicza, był wieziony w Ihumenie i Mińsku, skazany na utratę praw stanowych, konfiskatę mienia i zesłanie “do bardziej odległych miejsc Syberii”. Majątek rodziców (20 dziesięcin) został zabrany.
• Wincenty Tatur z ojca Jana, urodzony około 1845 r., który uczestniczył jako ochotnik w powstaniu i po powstaniu był wieziony w Mińsku, w roku 1864 został skazany na utratę praw stanowych, konfiskatę mienia, i zesłanie do Gubernii Tobolskiej.
• Wincenty Tatur z ojca Adama, dworzanin gubernii Mińskiej został zesłany do Gubernii Tomskiej. ⁴⁷
• Wincenty-Jozef Tatur z ojca Jana Wincentowicza, z zascianku Sucin w powiecie ihumeńskim został zakazany w roku 1864 za “związki z powstańcami” i wysłany do Gubernii Tomskiej, a jego majątek (59 dziesięcin) został skonfiskowany. Razem z nim zesłani zostali jego zona Agata oraz ich dzieci: ośmioletni Marcin, czteroletnia Marianna i dwuletni Edward.
• Zacharyasz Tatur z ojca Wincentego Antonowicza Tatura, urodzony 1813, żyjący w z zaścianku Sucin w powiecie ihumeńskim został w r. 1864 skazany na “wygnanie do odległych prowincji”. Wraz z zona Katarzyna, synami Antonim, Hilarym i Julianem, córkami Franciszka, Małgorzatą, Felicjana i Aniela, oraz zona syna Antoniego Ewa Bobrowska i ich jednoroczna córką Marianna zostali deportowani do Gubernii Tomskiej. Majątek Zacharego (17 dziesięcin) został skonfiskowany. Zachary umarł na wygnaniu.

Z członków rodu wymienionych powyżej którzy byli zesłani na Syberię, niektórym udało się później wrócić. Inni, tak jak Zachary Tatur z Sucina zmarli na wygnaniu. Byli też członkowie rodu którzy po powstaniu zostali aresztowani i byli więzieni lecz nie zostali zesłani na Syberię: ⁴⁸

• Mikołaj Tatur z ojca Tomasza, z powiatu ihumeńskiego, podejrzewany o powiazania z powstańcami, został zwolniony z aresztu i powrócił na miejsce zamieszkania.
• Feliks Tatur, syn Tomasza, z powiatu ihumeńskiego był aresztowany, miał zostać zesłany do “odległych prowincji” jednak zwolniony z ustanowieniem nadzoru policyjnego.
• Grzegorz Tatur, syn Bazylego, był wieziony w Ihumenie i Mińsku, podejrzewany o związek z powstańcami, ale skazany tylko za niepoinformowanie władz o powstańcach którym wskazał drogę.

W przypadku księdza Antoniego Tatura który przed powstaniem żył w Kownie i na mocy postanowienia sadu wojskowego został deportowany “do odległych prowincji” nie wiemy czy był członkiem rodu. ⁴⁹

Rozdział piąty w książce Heleny Korowczenko Szlachta ichumeńska na Syberii: zesłani za udział w powstaniu roku 1863 jest poświęcony naszej rodzinie.

Legitymacja szlachectwa #

Po absorpcji prawie całego Wielkiego Księstwa Litewskiego i Królestwa Kongresowego do Imperium Rosyjskiego w roku 1815, w Imperium rosyjskim szlachta polsko-litewska z ziem przyłączonych po 1772 roku przeważała liczbowo szlachtę rosyjską – według profesora Timofiego Snydera w pierwszej połowie XIX wieku prawdopodobnie więcej poddanych cara umiało czytać po polsku niż po rosyjsku. ⁵⁰ Jeżeli chodzi o stan uprzywilejowany, struktury i tradycje Rzeczpospolitej były bardzo inne niż w Imperium Rosyjskim. ⁵¹ Jedną podstawową różnicą był fakt że w Rzeczypospolitej nie istniał urząd Heroldii. Szlachtę polską i litewską prawie natychmiast po włączeniu ziem Rzeczypospolitej do Imperium Rosyjskiego zobowiązano do legitymacji szlachectwa. Inną różnicą było, że szlachta polsko–litewska była bardzo zróżnicowana pod względem materialnym. Podczas gdy Radziwiłłowie i inne rody magnackie miały ogromne posiadłości, w guberni mińskiej w pierwszym dwudziestoleciu XIX wieku na dziesięciu szlachciców średnio dziewięciu nie miało poddanych lub w ogóle nie posiadało ziemi. ⁵² Władze rosyjskie nie były zainteresowane uznaniem praw drobnej i czynszowej szlachty, która z punktu widzenia władz rosyjskich była często zpostrzegana jako nieużyteczna i – szczególnie po powstaniu styczniowym – potencjalnie groźna. Drobna szlachta która nie mogła spełnić wielokrotnie zaostrzanych kryteriów władz rosyjskich, nie była uznawana za szlachtę (“dworian”) lecz deklasowana do stanu “jednodworców” – w przypadku szlachty zaściankowej żyjącej na wsi – albo – w przypadku szlachty żyjącej w miastach – do “grażdżan”. ⁵³ Deklasacją nie tylko łączyło się z utratą szlacheckiego tytułu i gorszą sytuacją podatkową – najwiecej zdeklasowana szlachta cierpiała na skutek obowiązku 15-letniej służby wojskowej: ⁵⁴

Konsekwencje polityki rekruckiej okazały się dla jednodworców tragiczne. Izby skarbowe donosiły Ministerstwu Dóbr Państwowych, któremu jednodworcy podlegali od 1837 roku, że nie mają już możliwości egzekwowania podatków i powoływania nowych rekrutów z jednodworców osiadłych na własnej ziemi, gdyż ze „wszystkich rodzin poszli do wojska prawie wszyscy robotnicy". Z guberni wileńskiej pisano, że „gminy jednodworców, z których postępuje znaczna liczba rekrutów, składają się, można powiedzieć, większą częścią ze staruszków lub kalek i małoletnich". Za wiarygodny w tym kontekście można uznać opis wyludnionych okolic szlacheckich, które w latach 40. XIX wieku oglądał w powiecie oszmiańskim późniejszy pamiętnikarz Zygmunt Mineyko.

W okresie 1834-1855 do wojska powoływano proporcjonalnie więcej zdeklasowanej szlachty niż chłopów. ⁵⁵ Struktura podatków i innych obciążeń była inna dla jednodworców i chłopów. Według szacunków niektórych historyków, jednodworcy byli w sumie znacznie ciężej obarczeni powinnościami niż chłopi. ⁵⁶

Pomimo pozbawienia praw szlacheckich szeregu pojedynczych czlonków rodu za udzial w powstaniach, Taturowie jako ród nigdy nie ulegli deklasacji pod rządami carskimi. W latach 1802 i 1808 czlonkowie rodu zostali uznani za “rodowitą y starożytną szlachtę Polską” przez deputacjami szlachecka w Minsku i wpisani do ksiegi szlacheckiej gubernii Minskiej. Decyzje te zostały zatwierdzona przez Heroldie w Petersburgu w latach 1849 i 1861. ⁵⁷ Ród jest wymieniony w alfabetycznym spisie rodów szlacheckich Gubernii Mińskiej z r. 1903. ⁵⁸ Członkowie rodu trzymali urzędy w ramach deputacji szlacheckiej Gubernii Mińskiej. ⁵⁹

Mimo to wydaje się prawdopodobne, że istnieli także członkowie rodu którzy na początku XIX. wieku nie przewidzieli jak istotne będzie w przyszłości uzyskanie wywodu szlacheckiego i w latach trzydziestych XIX. wieku zostali zdeklasowani do stanu jednodworców. ⁶¹

Większe majątki w drugiej połowie XIX wieku #

Oficjalny spis właścicieli ziemskich Gubernii Minskiej z roku 1876 wymienia siedem majatkow ziemskich nalezacych do Taturow w Gubernii Minskiej: piec majątków w powiecie ihumenskim, jeden w rzeczyckim i jeden w bobrujskim.

W roku 2015, Aleksander Petuchow z Wydziału Historycznego Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego znalazł w miejscowości Niedźwiedziów (ros. Медведев lub Медведов) w regionie swietłahorskim obwodu homelskiego (dawniej w powiecie rzeczyckim guberni mińskiej) dobrze zachowany nagrobek Jakuba Wincentowicza Tatura z napisem “Здесь покоится прах дворянино Якова Викентьево Татуро 77 лет от роду, скончавшегося в 1870 г. февраля 19 дня. Вечная ему память”. Jakub Wincentowicz Tatur był ojcem Piotra Jakubowicza i Bazylego Jakubowicza występujących w powyższym spisie pod numerami 2726 i 2727.