Historia rodu #

Taturowie w księstwie słuckim w XVI i XVII wieku #

W XVI i XVII wieku, Taturowie – znani również jako Taturowicze – trzymali ziemie na prawie lennym w księstwie słuckim położonym w województwie nowogródzkim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Księstwo słuckie było największym księstwem alodialnym Rzeczypospolitej Obojga Narodów. ¹ Ponieważ z punktu widzenia formalnego, zarówno Kopyl jak i Słuck mieli status księstw, księstwo słuckie było często nazywane księstwem kopylsko-słuckim albo słucko-kopylskim. ²

Taturowie w trakcie starzyckim księstwa słuckiego #

Najstarszy znany oficjalny dokument wspominający Taturów żyjących w księstwie słuckim pochodzi z roku 1597. ³ Dokument ten dotyczy nadania ziemskiego dla ziemianina Urbana Ostreyko i wymienia “grunta Taturów” przy opisie ziem nadanych Ostrejce nad Rzeką Wynią w Puszczy Starzyckiej. ⁴

Późniejsze dokumenty sporządzone przez administrację Radziwiłłowską księstwa nieświeskiego wspominają zarówno nadania ziemskie dla Taturów w tych obszarach od kniaziów Olelkowiczów-Słuckich jak i dokumenty potwierdzające szlachectwo członków rodu pochodzące od księcia Symeona Słuckiego, ostatniego męskiego przedstawiciela rodu Olelkowiczów-Słuckich, który zmarł w roku 1592. ⁵ Kniaziowie Olelkowiczowie-Słuccy, którzy rządzili księstwem kijowskim pod koniec XIV wieku – i potem jeszcze raz w wieku XV – otrzymali księstwa kopylskie i słuckie na przełomie XIV i XV wieku i władali obydwoma księstwami aż do roku 1600 kiedy oba księstwa przeszły w ręce Radziwiłłów birżańskich po śmierci Zofii Olelkowiczówny.

Najstarszy zachowany w oryginale dokument wspominający Taturów wśród ziemian księstwa słuckiego i dokładnie opisujący ich ziemie pochodzi z roku 1646. ⁶

Ziemie Taturów leżały w “trakcie” starzyckim księstwa słuckiego. Słowo “trakt” było używane do określenia części danej majętności księstwa – księstwo słuckie administracyjnie było podzielone na majętności – w której leżały ziemie należące do ziemian. A. Hryckiewicz w artykule Sytuacja ekonomiczno-prawna ludności pełniącej służbę wojskową w księstwie słuckim w XVI–XVIII wieku zaznacza, że wyodrębnienie ziemi ziemiańskiej w formie “traktów”, było związane z eksterytorialną pozycją jaką ziemianie mieli w majętnościach – ziemianie np. nie podlegali jurysdykcji administracji danej majętności lecz byli pozywani przed sąd zamkowy księstwa słuckiego. ⁷ Sąd zamkowy w Słucku był najwyższym organem sądowniczym księstwa i miał prawo skazywać szlachtę za przestępstwa nie tylko na karę więzienia ale i śmierci. ⁸ Z punktu widzenia formalnego majętność starzycka była częścią księstwa kopylskiego. Starzyca – po białorusku Staryca – leży około 15 km na północny wschód od Kopyla. ⁹

Według dokumentów majętności starzyckiej z roku 1646, Taturowie w trakcie starzyckim księstwa słuckiego w roku 1646 mieli dokładnie 15 włók ziemi – co odpowiadało trzem “koniom”. Jeden “koń” w prawie lennym odpowiadał ziemi o powierzchni pięciu włók i był związany z obowiązkiem wystawienia jeźdźca i konia z rzędem na potrzebę wojenną. W roku 1646, Taturowie mieli dwa “konie” w większej okolicy ziemiańskiej zwanej Hrywiec i jednego “konia” w graniczącej z ziemią Taturów w Hrywcu Szyłowszczyźnie, położonej niedaleko miasteczka Słobodka. ¹⁰ W drugiej połowie XVII wieku Taturowie mieszkali także w innych terenach majętności starzyckiej – istniał np. również koń Taturowiczów w zaścianku w Czernicznym. ¹¹

Rozdrobnienie własności ziemskiej #

W przypadku Taturów, już w roku 1646 są widoczne efekty rozdrobnienia własności ziemskiej na skutek procesu, w którym z każdym pokoleniem majątki rozpadają się na coraz mniejsze wskutek podziałów rodzinnych między licznych synów. Na 10 włókach trzymanych przez Taturów w Hrywcu żyli: Sierchey (Siergiusz) Tatur z Bracią Iwanem (Janem) i Fedorem (Teodorem) na 3 1/3 włókach, Hrichor (Jerzy) Tatur z Bratem Fedorem (Teodorem) na 3 1/3 włókach, Astap (Eustachy) Tatur na 1 2/3 włókach i Omelian (Emilian) Tatur na 1 2/3 włókach. Sytuacja w Szylowszczyźnie wyglądała w roku 1646 podobnie. ¹² Rozdrobnienie majętności ziemskiej wydaje się zgodne z dokumentami wspominającymi nadania dla Taturów przed rokiem 1592. ¹³ Niestety zachowany inwentarz księstwa słuckiego z roku 1600 nie zawiera informacji o majętności starzyckiej – jak i o mieście Kopyl i innych dobrach formalnie należących do księstwa kopylskiego – nie ma więc możliwości porównania sytuacji w roku 1600 z tą w roku 1646. ¹⁴

Fakt, że Taturowie już w roku 1646 żyli w Hrywcu i Szyłowszczyznie od wiele pokoleń, prawdopodobnie tłumaczy dlaczego “Verificatja Ziemian Starzyckich” z roku 1687 kwalifikuje kategorycznie wszystkich Taturów i Taturowiczów jako ziemian ale nie wymienia żadnego przywileju nadającego im ich ziemie w Hrywcu i w Szyłowszczyźnie. ¹⁵ “Księga Praw Ziemiańskich Księstwa Słuckiego,” która zawiera wiele przywilejów z wieku XVII ale tylko nieliczne z wieku XVI i tylko pojedyncze wystawione przed rokiem 1580, także nie zawiera przywileju nadającego Taturom ziemie w Hrywcu i Szyłowszczyznie. ¹⁶

Pomimo widocznego już w roku 1646 rozdrobnienia własności ziemskiej, w połowie XVII wieku Taturowie żyjący w księstwie słuckim byli geograficznie skoncentrowani we wspomnianych powyżej zaściankach traktu starzyckiego. W listach ziemian księstwa słuckiego z polowy XVII wieku, poza traktem starzyckim księstwa Kopylskiego znajdujemy tylko dwóch ziemian o nazwisku Tatur lub Taturowicz: Stefana Tatura i Alexandra Tatura. Obaj żyli w zaścianku Kleszewo w Trakcie Baslawskim księstwa Słuckiego. ¹⁷

Zaścianek Tatury jako gniazdo rodowe #

Dwa konie w Hrywcu zamieszkiwane przez Taturów, w dokumentach z roku 1669 są określane jako zaścianek Taturowicze, a w późniejszych dokumentach jako zaścianek Tatury. ¹⁸

Podobnie, także już w XVII wieku, pobliskie dwa konie należące niegdyś do rodu Ostreyko nazywano zaściankiem Ostreyki a dwa konie należące niegdyś do rodu Leniewiczow nazywano zaściankiem Leniewicze albo Liniewicze. ¹⁹ We wszystkich tych przypadkach nazwy zaścianków wydają się pochodzić od nazwy koni, które z kolei pochodzą od nazwisk osób które mieli prawa do tych ziem. Wydaje się więc prawdopodobne, że także jeżeli chodzi o Tatury, nazwa zaścianku pochodzi od nazwiska a nie odwrotnie. ²⁰

Tatury jako okolica szlachecka przetrwała setki lat. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z roku 1892 o zaścianku szlacheckim Tatury nad rzeką Wynia zaznacza że “miejscowość jest dość leśna, grunta urodzajne, łąki obfite”. Według słownika geograficznego, Taturowie mieli tu pod koniec XIX wieku nadal 9 włók ziemi.

Taturowiczowie i Taturowie #

Wydaje się, że w XVII wieku nazwiska Tatur i Taturowicz były stosowane wymiennie. O ile we wspomnianym wyżej dokumencie z 1597 roku i dokumentach majętności starzyckiej z 1646 roku używane jest nazwisko Tatur, w dokumentach majętności starzyckiej z 1669 roku nie występuje nazwisko Tatur, lecz Taturowicz, a w dokumentach majętności starzyckiej z 1686 roku można znaleźć oba nazwiska.

Występujący w roku 1669 wśród ziemian w Szylowszczyźnie Omelian Taturowicz, w roku 1646 występuje jako Omelian Tatur, natomiast w roku 1686 jego wdowa figuruje jako “wdowa Omeljanowa Taturowa”. Podobnie, wymieniony obok niego w roku 1669 Fiedor Taturowicz na liście ziemian z roku 1686 figuruje jako Fiedor Tatur. ²² Bazyli Taturowicz w inwentarzu z roku 1686 w inwentarzu z roku 1698 występuje jako Bazyli Tatur. Przykładów takich można znaleźć więcej.

Zdarza się nawet, że ta sama osoba w tym samym dokumencie występuje raz z nazwiskiem Tatur i raz z nazwiskiem Taturowicz. Tak w inwentarzu majętności starzyckiej z roku 1686 Demjan Tatur na liście ziemian zaścianku w Czernicznym występuje jako Demian Taturowicz, a w kopii przywileju nadającej mu ziemie w Czernicznym jako Demian Tatur. ²³

Analogiczne zjawisko można zauważyć w przypadku innej rodziny ziemiańskiej z majętności starzyckiej, która w dokumentach z roku 1669 występuje pod nazwiskiem Drobysz a w dokumentach z roku 1687 pod nazwiskiem Drobyszewicz. ²⁴

Dalsze informacje #

Więcej informacji o powstaniu grupy ziemian zależnych i o strukturze układu lennego można znaleźć w części naszej strony poświeconej ziemianom zależnym. Piotr Borawski, polski historyk który o Tatarach w Wielkim Księstwie Litewskim napisał trzy książki oraz szereg artykułów naukowych, w artykule Szlachta Litewsko-Polska pochodzenia tatarskiego wymienia Taturów jako przykład rodziny kresowej z Nowogródczyzny która w XIX wieku była uważana za polską, ale prawdopodobnie miała pochodzenie tatarskie. ²⁵ Więcej informacji o tezie Borawskiego i osadnictwie Tatarów przez kniaziów Olelkowiczów-Słuckich w XV i XVI wieku można znaleźć tutaj. Naszemu rodowi jest poświęcony drugi rozdział w trzecim tomie kroniki szlachty białoruskiej Anatola Steckiewicza-Czeboganowa." ²⁶ W porównaniu z informacjami na naszej stronie, wczesna historia naszego rodu w książce Steckiewicza-Czeboganowa jest bardziej chwalebna lecz oparta na mniej wiarygodnych źródłach.