Taturowie w księstwie słuckim pod rządami Radziwiłłów w XVII wieku #

W roku 1600 księstwo słuckie wraz z ręką Zofii Olelkowiczówny przeszło w posiadanie Radziwiłłów birżańskich – najpierw Janusza Radziwiłła, następnie jego brata Krzysztofa Radziwiłła, a po nim syna Bogusława. Po śmierci Bogusława księstwo w roku 1669 odziedziczyła jego córka Ludwika Karolina Radziwiłłówna, a po jej zgonie w 1695 roku, po licznych procesach, przeszło w XVIII wieku w ręce Radziwiłłów nieświeskich.

XVII wiek nie był dla ziemian księstwa słuckiego okresem pomyślnym – w wieku XVII stopniowo zwiększano ich powinności i ograniczano dotychczasowe prawa. Dodatkowym negatywnym czynnikiem były liczne wojny, szczególnie wojna polsko-rosyjska (1654–1667). Jak omówimy w rozdziale poświęconym wiekowi XVIII, pod koniec XVII wieku i na początku XVIII wieku ogromna ilość ziemian – w tym wielu Taturów – opuściła księstwo słuckie.

Ziemie Taturów nad rzeką Wynią w majętności starzyckiej w XVII wieku #

Najstarszy zachowany w oryginale dokument dokładnie opisujący ziemie Taturów nad rzeką Wynia leżące w Puszczy Starzyckiej i pod miasteczkiem Słobodka pochodzi z roku 1646. ¹⁶ Według tego dokumentu, Taturowie mieli 2 “konie” ziemi w większej okolicy ziemiańskiej zwanej Hrywiec i dokładnie jednego “konia” ziemi w położonej przy miasteczku Słobodka Szyłowszczyźnie. W prawie lennym jeden “koń” w odpowiadał ziemi o powierzchni pięciu włók i był związany z obowiązkiem wystawienia jeźdźca i konia z rzędem na potrzebę wojenną. W roku 1646, Taturowie mieli więc 10 włók ziemi w większej okolicy ziemiańskiej zwanej Hrywiec i 5 włók ziemi w graniczącej z ziemią Taturów w Hrywcu Szyłowszczyźnie, położonej przy miasteczku Słobodka. ¹⁷

Zarowno Hrywiec jak i Szylowszczyzna leżały w “trakcie” starzyckim księstwa słuckiego. Słowo “trakt” było używane do określenia części danej majętności księstwa – księstwo słuckie administracyjnie było podzielone na majętności – w której leżały ziemie należące do ziemian. ¹⁸ Miejscowość Starzyca – po białorusku Staryca – leżała około 15 km na północny wschód od Kopyla. ¹⁹

Rozdrobnienie własności ziemskiej #

W przypadku Taturów, już w roku 1646 są widoczne efekty rozdrobnienia własności ziemskiej na skutek procesu, w którym z każdym pokoleniem majątki rozpadają się na coraz mniejsze wskutek podziałów rodzinnych między licznych synów.

Na 10 włókach trzymanych przez Taturów w Hrywcu żyli: Sierchey (Siergiusz) Tatur z Bracią Iwanem (Janem) i Fedorem (Teodorem) na 3 1/3 włókach, Hrichor (Jerzy) Tatur z Bratem Fedorem (Teodorem) na 3 1/3 włókach, Astap (Eustachy) Tatur na 1 2/3 włókach i Omelian (Emilian) Tatur na 1 2/3 włókach. W Szyłowszczyźnie, Wasil (Bazyli) Tatur miał 1/3 konia (czyli 1 2/3 włók), a Jan Tatur, Andrey Tatur, Kosciuk (Konstanty) Tatur i Omelian (Emilian) Tatur każdy po 1/6 konia (czyli 5/6 włoki).

Rozdrobnienie majętności ziemskiej w Szyłowszczyznie wydaje się zgodne z nadaniem tej ziemi za czasów Olelkowiczów-Słuckich. ²⁰. Jeżeli chodzi o ziemie Taturów w Hrywcu, podobne rozdrobnienie majętności ziemskiej sugeruje, że także te ziemie Taturowie posiadali od dawna. ²¹ Fakt, że Taturowie już w roku 1646 żyli w Hrywcu i Szyłowszczyznie od wiele pokoleń, prawdopodobnie tłumaczy dlaczego “Verificatja Ziemian Starzyckich” z roku 1687 kwalifikuje kategorycznie wszystkich Taturów i Taturowiczów – w drugiej połowie XVII wieku oba nazwiska były stosowane wymiennie – jako ziemian ale nie wymienia żadnego przywileju nadającego im ich ziemie w Hrywcu i w Szyłowszczyźnie. ²²

Taturowiczowie i Taturowie #

Wydaje się, że w drugiej połowie XVII wieku nazwiska Tatur i Taturowicz były stosowane wymiennie. O ile we poprzednio wspomnianych dokumentach z XVI wieku i dokumentach majętności starzyckiej z 1646 roku używane jest nazwisko Tatur, w dokumentach majętności starzyckiej z 1669 roku nie występuje nazwisko Tatur, lecz Taturowicz, a w dokumentach majętności starzyckiej z 1686 roku można znaleźć oba nazwiska.

Występujący w roku 1669 wśród ziemian w Szylowszczyźnie Omelian Taturowicz, w roku 1646 występuje jako Omelian Tatur, natomiast w roku 1686 jego wdowa figuruje jako “wdowa Omeljanowa Taturowa”. Podobnie, wymieniony obok niego w roku 1669 Fiedor Taturowicz na liście ziemian z roku 1686 figuruje jako Fiedor Tatur. ²⁴ Bazyli Taturowicz w inwentarzu z roku 1686 w inwentarzu z roku 1698 występuje jako Bazyli Tatur. Przykładów takich można znaleźć więcej.

Zdarza się nawet, że ta sama osoba w tym samym dokumencie występuje raz z nazwiskiem Tatur i raz z nazwiskiem Taturowicz. Tak w inwentarzu majętności starzyckiej z roku 1686 Demjan Tatur na liście ziemian zaścianku w Czernicznym występuje jako Demian Tatur, a w kopii przywileju nadającej mu ziemie w Czernicznym jako Demian Taturowicz. ²⁵

Analogiczne zjawisko można zauważyć w przypadku innej rodziny ziemiańskiej z majętności starzyckiej, która w dokumentach z roku 1669 występuje pod nazwiskiem Drobysz a w dokumentach z roku 1687 pod nazwiskiem Drobyszewicz. ²⁶

Zaścianek Tatury jako gniazdo rodowe #

Dwa konie w Hrywcu zamieszkiwane przez Taturów, w dokumentach z roku 1669 są określane jako zaścianek Taturowicze, a w późniejszych dokumentach jako zaścianek Tatury. ²⁷

Podobnie, także już w XVII wieku, pobliskie dwa konie należące niegdyś do rodu Ostreyko nazywano zaściankiem Ostreyki a dwa konie należące niegdyś do rodu Leniewiczow nazywano zaściankiem Leniewicze albo Liniewicze. ²⁸ We wszystkich tych przypadkach nazwy zaścianków wydają się pochodzić od nazwy koni, które z kolei pochodzą od nazwisk osób które mieli prawa do tych ziem. Wydaje się więc prawdopodobne, że także jeżeli chodzi o Tatury, nazwa zaścianku pochodzi od nazwiska a nie odwrotnie. ²⁹

Tatury jako okolica szlachecka przetrwała setki lat. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z roku 1892 o zaścianku szlacheckim Tatury nad rzeką Wynia zaznacza że “miejscowość jest dość leśna, grunta urodzajne, łąki obfite”. Według słownika geograficznego, Taturowie mieli tu pod koniec XIX wieku nadal 9 włók ziemi.

Inne obszary które zamieszkiwali Taturowie w XVII wieku #

W drugiej połowie XVII wieku Taturowie mieszkali także w innych terenach majętności starzyckiej – istniał np. również koń Taturowiczów w zaścianku w Czernicznym. ³¹ W tym okresie Taturowie także osiedli w pobliskich miejscowościach należących nie do majętności starzyckiej księstwa słuckiego a do księstwa kopylskiego – Jan Taturowicz np. miał 6 włók ziemi koło miejscowości Świnka, na obszarze który później był nazywany zaściankiem Taturowszczyzna.

Pomimo widocznego już w roku 1646 rozdrobnienia własności ziemskiej, w połowie XVII wieku Taturowie żyjący w księstwie słuckim byli geograficznie skoncentrowani we wspomnianych powyżej zaściankach traktu starzyckiego. W listach ziemian księstwa słuckiego z polowy XVII wieku, poza traktem starzyckim księstwa Kopylskiego znajdujemy tylko dwóch ziemian o nazwisku Tatur lub Taturowicz: Stefana Tatura i Alexandra Tatura. Obaj żyli w zaścianku Kleszow w Trakcie Baslawskim księstwa Słuckiego. ³²

#